"Ο Ελ Γκρέκο, το Τολέδο και οι Άγγελοί του, έμπνευση για ποίηση και μουσική"

"Το Τολέδο σε καταιγίδα", Ελ Γκρέκο

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που γοητεύθηκαν από τις επιμήκεις μορφές του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου...
Σεζάν, Πικάσο, Τζάκσον Πόλοκ, όπως και λογοτέχνες, επίσης: ο Καζαντζάκης ή ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, που επιχείρησαν να εμβαθύνουν στην ουσία της τέχνης του ζωγράφου.

Το πάθος του Ρίλκε για το έργο του Γκρέκο ξεκινά το 1908, όταν σε μια έκθεση στο Παρίσι βλέπει τον πίνακα: "Το Τολέδο στην καταιγίδα".

Πρόκειται για μια εξαίσια μπαρόκ τοπιογραφία, όπου ο ζωγράφος αποτυπώνει με συναισθηματικό τρόπο την ταραγμένη βαριά ατμόσφαιρα της πόλης του Τολέδο. Ο υπέροχος δραματικός ουρανός έρχεται σε έντονη χρωματική αντίθεση με τους πράσινους λόφους της πόλης.


Συγκλονισμένος από τη θέα του, ο Ρίλκε γράφει σε επιστολή στον Ροντέν:

"Αγαπητέ Ροντέν,
...βλέποντας τον πίνακα "Τολέδο" του Γκρέκο...σ' αυτό το τοπίο έμεινα έκθαμβος [...] Είδα την καταιγίδα που έχει ξεσπάσει και πέφτει ραγδαία πίσω από μια πόλη, που βρίσκεται στην πλαγιά ενός λόφου και φαίνεται να υψώνεται βιαστικά προς τον καθεδρικό ναό της και ακόμα πιο πάνω, προς το φρούριο της, ένα συμπαγές τετράγωνο. Ένα φως σε λωρίδες πέφτει στη γη και την οργώνει, την ταράζει, την κομματιάζει, αφήνοντας έτσι να προβάλλουν εδώ και κει, πίσω από τα δέντρα, τα χωράφια σε χρώμα χλωμό πράσινο σαν ξενυχτισμένα. Ένα στενό ποτάμι ξεπροβάλλει μέσα από τους λόφους απειλώντας τρομερά με το σκούρο νυχτερινό του μπλε τις πράσινες φλόγες των θάμνων. Η τρομαγμένη πόλη ορθώνεται με μια τελευταία κοπιαστική προσπάθεια σαν να ήθελε να αντισταθεί και να αποκρούσει τη ζοφερή ατμόσφαιρα...
Ρίλκε "

Και τότε είναι που θα σκεφτεί:
"...έχω μία και μοναδική λαχτάρα: να ταξιδέψω στο Τολέδο. [...]
Θα ήταν υπέροχο να δει κανείς αυτή την πόλη και τον Γκρέκο σε σχέση μαζί της..."

Και πραγματοποίησε το ταξίδι στο Τολέδο, που ήταν γεμάτο από Θεοτοκόπουλο...Δεν χόρταινε να θαυμάζει, να εντυπωσιάζεται, να στοχάζεται πάνω στις εικόνες του εικαστικού καλλιτέχνη.
Κι ολάκερη η εμπειρία του Γκρέκο και του Τολέδο, θα διοχετευθεί στην ποίηση του Ρίλκε την επόμενη χρονιά .

""Αγγελοι", λεπτομέρεια απο το "Άποψη και χάρτης του Τολέδο",
Ελ Γκρέκο
(Oι Άγγελοι πλαισιώνουν την Παναγία στον ουρανό της πόλης)

Γκρέκο, Τολέδο και Άγγελοι.

Στις "Ελεγείες του Ντουίνο", κεντρική συμβολική φιγούρα είναι ο Άγγελος.
Κι όπως γράφει ο ίδιος:
"Ο "Άγγελος" των Ελεγείων δεν έχει καμιά σχέση με τον άγγελο των χριστιανικών ουρανίων[...]Είναι το πλάσμα εκείνο στο οποίο εμφανίζεται ήδη τελειωμένη η μεταβολή του ορατού σε αόρατο, την οποία εμείς επιτελούμε. Κι αυτή η πόλη, λέει για το Τολέδο, είναι στον ίδιο βαθμό εδώ για τα μάτια των νεκρών, των ζωντανών και των αγγέλων".

Διαβάζουμε στην Πρώτη Ελεγεία:

"Οι Άγγελοι δεν θα 'ξεραν πολλές φορές, αν περπατάνε
ανάμεσα σε ζωντανούς ή πεθαμένους. Το αιώνιο ρέμα,
περνώντας κι από τα δυο Βασίλεια παρασέρνει, πάντα,
όλες τις ηλικίες και, πάνω κι απ' τα δυο Βασίλεια, δεσπόζει η φωνή του"

Και συνεχίζει παρακάτω:
"Ο Άγγελος του Γκρέκο δεν είναι ανθρωπόμορφος όπως τα ζώα στα παραμύθια, αλλά ούτε και το διακοσμητικό, μυστικό χαρακτηριστικό του βυζαντινού βασιλείου του Θεού. Η φύση του είναι ρευστή. Είναι ο ποταμός που περνάει και από τα δυο βασίλεια, ό,τι είναι το νερό στη γη και στην ατμόσφαιρα είναι ο άγγελος για το ευρύτερο πεδίο του πνεύματος, ρυάκι, πάχνη, δροσιά, σιντριβάνι της ψυχικής ύπαρξης, πτώση και άνοδος".

(Αν. Αντωνοπούλου:"Η συμβολή της ζωγραφικής του Γκρέκο στη διαμόρφωση της ποιητικής του Ρίλκε" )


Την Πρώτη Ελεγεία μελοποιεί ο Έινογιουχάνι Ραουταβάρα, ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μουσικούς της Φιλανδίας και του κόσμου, σε ένα απίστευτης ομορφιάς χορωδιακό για μικτή χορωδία, όπου κυριαρχεί η μυστικιστική αύρα.
Η αγάπη του συνθέτη για τα ποιήματα του Ρίλκε αποκαλύπτει τα δικά του υπαρξιακά ερωτήματα.
Yπερκόσμια ατμόσφαιρα, φωνές και ήχοι, διεισδύουν βαθιά μέσα μας και αποβαίνουν θρησκευόμενης αξίας, δύναμη.
Μια εικόνα των αγγέλων, πέρα από κάθε λογική προσέγγιση,  ανάμεσα σε συνείδηση και πραγματικότητα δίνει ο Ραουταβάρα, που οι μορφές των Αγγέλων αποτελούν βασικό θέμα στο έργο του.Θέμα-ιδέα, που αγγίζει τα επίπεδα γλυκιάς εμμονής.
Το χορωδιακό του, σέρνεται ήσυχα και παρασύρει τον ακροατή σ’έναν υπέροχο υπνωτισμό, με στοιχεία βαθιάς πνευματικότητας.

Το μουσικό στυλ της "Die Erste Elegie" βρίσκεται μεταξύ του ύστερου ρομαντισμού και του σειραϊσμού του Σαίνμπεργκ.

Rautavaara : "Die Erste Elegie-Πρώτη Ελεγεία":

Ο κορυφαίος και κρητικής καταγωγής αναγεννησιακός ζωγράφος, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέρασε στην αιωνιότητα, σαν σήμερα 7 Απριλίου 1614 κι αποτελεί αναμφίβολα μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης.

Παλαιότερο κείμενο σχετικά με τον Ελ Γκρέκο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.