"Ο Ραφαήλ και η Φορναρίνα του"

"Ραφαήλ και Φορναρίνα", Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ

Λένε πως ο Ραφαήλ στέκεται ισάξια δίπλα στον Λεονάρντο ντα Βίντσι και τον Μικελάντζελο.
Ο σπουδαίος ζωγράφος και αρχιτέκτονας  γεννήθηκε και πέθανε την ίδια μέρα, σαν σήμερα, 6 Απριλίου...

Είναι από τους  μεγαλοφυέστερους εκπροσώπους της ώριμης Αναγέννησης, ο ζωγράφος που συνδυάζει την εξιδανίκευση των μορφών με τη φυσικότητα και τη ζεστασιά τους, καθώς ζωγραφίζει με μια κρυστάλλινη καθαρότητα και ένα γλυκό, διάφανο φως.

Είναι επίσης διάσημος για τις ερωτικές περιπέτειες του, στοιχείο, που αντανακλάται έντονα στο ζωγραφικό έργο του(ερωτικές μυθολογικές σκηνές, γυμνά σώματα).

Ο Ραφαήλ δεν παντρεύτηκε ποτέ, όμως είχε πολλές ερωτικές περιπέτειες με αξιοσημείωτη τη σχέση του με τη Μαργαρίτα, γνωστή ως "Φορναρίνα". Αυτό ήταν το παρατσούκλι της, επειδή ήταν κόρη  φούρναρη (fornaio).

Ετσι, σάς καλησπερίζω με μια αναφορά στον διάσημο ζωγράφο και τη Φορναρίνα του, μεσω της θεατρικής λογοτεχνίας και το έργο της Σοφίας Καψούρου: "Ερωμενες στον καμβά", απ' όπου έχω διαλέξει έναν από τους μονολόγους της Φορναρίνας για τον Ραφαήλ της.


"ΦΟΡΝΑΡΙΝΑ:
Τη βλεπετε; Εγώ είμ'αυτή! Αυτή με το στήθος το ξεσκέπαστο. Αυτή με το διάφανο πέπλο που τάχα μου της πέφτει και φαίνεται η κοιλιά της. Αυτή που με το αριστερό χέρι καλύπτει το απόκρυφο σημείο της με συστολή.
Βλέπετε τι όμορφη που ήμουν; Όμορφη...Τύφλα να 'χει η Αναδυομένη του Μποτιτσέλι.Η Αφροδίτη, καλέ...που αναδύεται μέσα απ'τη θάλασσα[...] Δε λέω, νόστιμο κορίτσι, όμως η κοιλιά της, πρησμένη, λες κι είχε φάει ένα ταψί σπανακόπιτα...
Ααα, όλα κι όλα!Οταν εγώ θα πόζαρα την επομένη για τον Ραφαήλο μου, με δυο καρότα την έβγαζα το προηγούμενο βράδυ. Να είναι επίπεδη η κοιλιά..Να καμπυλώνει εκεί που πρέπει, ένα ελαφρύ τόξο, όπως φουσκώνει ένα καρβέλι ψωμί...[...]

"Φορναρίνα" Ραφαήλ (ο πίνακας στον οποίο αναφέρεται
το λογοτεχνικό απόσπασμα)

"Μου φτάνει να βλέπω το δέρμα σου", μου'λεγε..."τη ροζ ανταύγεια στα μάγουλά σου".
[...]
Εγώ ήμουν η Γαλάτεια, εγώ και η Μαντόνα του Αγίου Σίξτου, εγώ και οι Τρεις Χάριτες. Όλες οι γυναίκες, εγώ ήμουν!
[...] Την αγαπούσε τη γυναίκα ο Ραφαήλος μου. Ισως επειδή η συγχωρεμένη η μανούλα του πέθανε, στα οχτώ του. Δεν πρόλαβε να τον κάνει να μισήσει τις γυναίκες..."

("Ερωμένες στον καμβά", Σοφία Καψούρου, εκδ. Sestina, σελ 35-36)

Το παραπάνω απόσπασμα από το θεατρικό της Σ. Καψούρου αναφέρεται στο αισθησιακό πορτραίτο που βλέπετε δεξιά. 

Πρόκειται για προκλητική απεικόνιση της γυναίκας που τη φιλοτεχνεί γυμνόστηθη, κρατώντας με το δεξί της χέρι μια αραχνοΰφαντη εσάρπα που αφήνει να διαφανεί το βελούδινο κορμί της.
Με το αριστερό πιάνει μια στιλπνού υφάσματος μανδύα με τον οποίο προσπαθεί να καλύψει απόκρυφα σημεία του σώματός της.
Χαρακτηριστικό είναι το δέσιμο του μαντηλιού στο κεφάλι, σαν τουρμπάνι, που συγκρατεί τα μαύρα μαλλιά, ενώ ο ζωγράφος Ραφαήλ προκειμένου να δείξει τη σχέση του με τη γυναίκα, σκιαγραφεί στο μπράτσο της μια κορδέλα με την υπογραφή του: "Raphael Urbinas - Ραφαήλ από το Ουρμπίνο". Παρατηρείστε στο σκούρο φόντο διακρίνονται φύλλα μυρτιάς, σύμβολο ωραιότητας και νεότητος, που συνδέεται με τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης, θεάς κάλλους και του έρωτα.

"Raphael- Μουσικές σκηνές από την Αναγέννηση" τιτλοφορείται και η μονόπρακτη όπερα του Anton Arensky, βασισμένη σε επεισόδια της ζωής  του αναγεννησιακού καλλιτέχνη.
Το λιμπρέτο γράφτηκε αρχικά στη ρωσική γλώσσα κι αργότερα μεταφέρθηκε στην ιταλική.
Είναι έργο του 1894 για το πρώτο συνέδριο Ρώσων εικαστικών καλλιτεχνών.
Εκτός από τον Ραφαήλ, βασικό πρόσωπο στην όπερα είναι και η μούσα-μοντέλο του, Φορναρίνα.

Να πούμε πως ο Aρένσκι είναι από τους σημαντικότερους ρώσους πιανίστες και συνθέτες της ύστερης ρομαντικής περιόδου.
Υπήρξε μαθητής του Ρίμσκι Κόρσακωφ και για την όπερά του, "Raphael" επιλέγει ένα θέμα μη Ρωσικό, προκειμένου να απομακρυνθεί από το εθνικό ύφος του δασκάλου του.
Επίσης, επηρεάστηκε πολύ από τη μουσική του Τσαϊκόφσκυ, ενώ υπήρξε καθηγητής των Σκριάμπιν και Ραχμάνινοφ.

Χαρισματικότατος καλλιτέχνης, ασχολήθηκε περισσότερο με τη σύνθεση τραγουδιών, ενόργανης μουσικής και οπερών, στα οποία επικρατεί το λυρικό και ελεγειακό στοιχείο με ιμπρεσιονιστικό ύφος, γι' αυτό πολλοί υποστηρίζουν πως προαναγγέλλει τον Σκριάμπιν.

Ακούμε την ουβερτούρα της όπερας "Rafael" και το διάσημο Ντουέτο Ραφαήλ-Φορναρίνας.

1. Arensky: "Rafael", Οverture

2. Arensky: "Rafael", Duet Rafael-Fornarina