"Τόμας Έλιοτ - Στραβίνσκυ, η μεταξύ τους εκτίμηση "

Η φωτογραφία είναι από: digitice.org

(με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του βρετανού ποιητή-26 Σεπτεμβρίου 1888)

Μπορεί σήμερα να χαρακτηρίζεται ως η πιο σημαντική "διακήρυξη" του μοντερνισμού που είχε εμφανιστεί ως τότε στη μουσική και το χορό του 20ού αιώνα, όμως όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το 1913 στο Παρίσι η "Ιεροτελεστία της Άνοιξης" του Στραβίνσκι, προκλήθηκε μέγα σκάνδαλο με τους περισσότερους να μιλούν για άσχημο θέαμα, κινήσεις, συμβολισμούς, κακόφωνη μουσική...ως και πρωτόγονη χυδαιότητα...
Το κοσμοπολίτικο Παρίσι της εποχής  δεν μπορούσε να αντέξει την ατμόσφαιρα πρωτόγονων ενστίκτων, ερωτισμού και ζωικής δύναμης, που εξέφραζε το μπαλέτο.
Η μουσική του Στραβίνσκι άκρως "επαναστατική", έσπαζε την παραδοσιακή μελωδική γραμμή και αρμονία με τρανταχτές καινοτομίες  στο ρυθμό και την ενορχήστρωση.
Η Παρισινή ελίτ σοκάρεται, η παράσταση διακόπτεται, γιουχάρεται, καταφθάνουν αστυνομικές δυνάμεις γιατί υπήρξαν συμπλοκές μεταξύ των θεατών, που με τα σφυρίγματα, και τις δυνατές κραυγές τους σκέπαζαν ακόμα και τον ήχο της ορχήστρας.
Πολλοί κριτικοί έκαναν λόγο για το "έργο ενός τρελού"!!

Την παράσταση παρακολούθησε και ο Τόμας Ελιοτ, η άποψη του οποίου δεν συντάσσεται με κείνη των πολλών της εποχής του.
Ως ευαίσθητος ακροατής και θεατής διέκρινε την πρωτοτυπία της έκφρασης, συγκλονίστηκε με τους συμβολισμούς και τους παραλληλισμούς της.
Όπως γράφει ο Ελιοτ κάποια χρόνια αργότερα στα "Letters London", αυτό που έκανε τη μουσική της "Ιεροτελεστίας"  πρωτότυπη ήταν ο αινιγματικός συνδυασμός του πρωτόγονου με το σύγχρονο.
Με την ακρόαση της μουσικής του Στραβίνσκι ένιωσε τη θαυμαστή μετατροπή του ρυθμού των στεπών της Ρωσίας σε κραυγές από κόρνα και φαγκότα...Η ψυχή και το πνεύμα του ταύτιζε τους πρωτόγονους παγανιστικούς ήχους  με τους βάρβαρους θορύβους της σύγχρονης ζωής και την τέχνη της μουσικής να πετυχαίνει αυτή την μεταμόρφωση με άφθαστη μαεστρία!
Εξάλλου, μην ξεχνάμε η ποίηση του Έλιοτ είναι  στοχαστική, μυστικιστική, πνευματική, ουσιαστική.Ποίηση που όπως και η μουσική- γίνεται  το μέσο, ώστε o αναγνώστης-ακροατής να ξεπεράσει το εγώ του, και να οδηγηθεί σε βαθύτερες αξίες, στην ωριμότητα, στον Θεό, στην κάθαρση.

Ετσι, ιδιαίτερα η "Σκηνή της Θυσίας"  από την "Ιεροτελεστία", για τον Έλιοτ (ενός ανθρώπου που ενδιαφέρεται συνειδητά για τη θρησκεία, ενός με μεταφυσικά ενδιαφέροντα και  θρησκευτική πίστη), ταυτίζεται ίσως με τη θυσία του ενός για το καλό του συνόλου.

Igor Stravinsky - Le Sacre du Printemps / Θυσία

Aπό τη μεριά του Στραβίνσκυ τώρα, να τονίσουμε πως ο συνθέτης εκτιμούσε το βρετανό ποιητή Έλιοτ, τόσο που τη χρονιά του θανάτου του έγραψε ένα ελεγειακό αφιέρωμα στη μνήμη του: "Introitus: TS Eliot in Memoriam", για ανδρική χορωδία και σύνολο δωματίου, με χρήση χαρακτηριστικών χαμηλής τονικότητας και σκούρας απόχρωσης, όργανα.
H σύνθεση αυτή  αργότερα θα συμπεριληφθεί  στο  τελευταίο έργο του: "Requiem Canticles".

Igor Stravinsky: "Introitus: TS Eliot in Memoriam"

Ο Έλιοτ -όπως είπαμε- είναι γνωστός για τα βαθιά χριστιανικά του αισθήματα, όμως και ο Στραβίνσκι ήταν εξίσου αφοσιωμένος με τον δικό του τρόπο, στο θείο.
Λογικό λοιπόν οι δύο αυτοί γίγαντες του 20ού αιώνα να συναντηθούν μέσα στο όχημα της "θρησκείας" με τα βαγόνια της μουσικής και του λόγου.
Ετσι, όταν το  1960, το Πανεπιστήμιο του Cambridge  σχεδιάζει την κατάρτιση μιας μουσικής συλλογής πάνω στην ποίηση του Ελιοτ, ο Στραβίνσκι επιλέγει το 4ο από τα "Τέσσερα Κουαρτέτα-Little Gidding",  όπου ο ποιητής  βάζει το περιστέρι (σύμβολο ειρήνης) να κατέβει με φλόγα πυρωμένου τρόμου. Η φωτιά είναι το στοιχείο που μάς καίει και μας λυτρώνει...μια αλληγορία πάνω στην αμαρτία, όπου υπάρχει η αγάπη.



"Το περιστέρι σχίζει τον αέρα κατεβαίνοντας
με φλόγα πυρωμένου τρόμου
που οι γλώσσες της κηρύσσουν
τη μόνη απαλλαγή από αμάρτημα και σφάλμα.
Η μονη ελπίδα ή αλλιώς απελπισία
βρίσκεται στην εκλογή του πυρός ή της πυράς
Να λυτρωθούμε απ'τη φωτιά
με τη φωτιά

Ποιος λοιπόν επινόησε το μαρτύριο;
η Αγάπη.
Αγάπη είναι το άγνωστο όνομα 
πίσω από τα χέρια που ύφαναν 
το  ανυπόφορο περίβλημα της φλόγας
που η δύναμη  του ανθρώπου να αφαιρέσει, δεν μπορεί.
Μόνο ζούμε, μόνο αναστενάζουμε  
αναλωμένοι απ'τη μια ή την άλλη πυρκαγιά"




Ο Στραβίνσκυ  δημιουργεί ένα  μοναδικό a capella ανθέμιο πατώντας πάνω στο έξοχο -με Δαντικές επιρροές- κείμενο του Έλιοτ, όπου  ζητούμενό του  είναι η αντίληψη του θείου λόγου, που για να οδηγηθεί ως εκεί, το εγώ περνάει μέσα από την αγάπη και την ταπεινοφροσύνη.

T. S. Eliot - Igor Stravinsky: "Anthem: The Dove Descending":

[