Fiodor Dostoevsky - Gustav Mahler

 

"Πώς μπορώ λοιπόν να είμαι ευτυχής, όταν κάπου αλλού ένα άλλο πλάσμα εξακολουθεί να υποφέρει;..."

("Αδελφοί Καραμαζώφ", Φ.Ντοστογιέφσκυ)

Στη μνήμη του ρώσου λογοτέχνη, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ, που έφυγε σαν σήμερα, 9 Φλεβάρη του 1881, είναι αφιερωμένο το κείμενο...

Ηταν εξήντα χρονών όταν έγραψε το μυθιστόρημα "Αδερφοί Καραμαζώφ", που δημοσιεύτηκε λίγο πριν από τον θάνατό του. Είναι το πιο ώριμο από τα μεγάλα έργα του, πολύπλοκο σε ιδέες, πολυεπίπεδο και εξαιρετικά δύσκολο σε νοήματα.  Οι αδελφοί Καραμαζώφ εκφράζουν το πολύπτυχο της ανθρώπινης ψυχής και ο καθένας τους κουβαλάει και κάτι το σκοτεινό...

Παθιασμένος αναγνώστης και θαυμαστής του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ υπήρξε και ο Γκούσταβ Μάλερ. Αισθανόνταν εκλεκτός συγγενής του μεγάλου ρώσου συγγραφέα και θεωρούσε κοντινές  τις σκέψεις τους. Όπως ο Ντοστογιέφσκυ, έτσι και ο Μάλερ ενδιαφερόταν για την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, για απαντήσεις σε θρησκευτικά και ηθικά ερωτήματα .

Από τα μυθιστηρήματα του ρώσου συγγραφέα, περισσότερο εκτιμούσε του "Αδερφούς Καραμαζώφ" και ιδιαίτερα τον άγγιζαν οι στοχασμοί και το κήρυγμα της αγάπης του Γέροντα Ζωσιμά (από το 6ο Βιβ., κεφ.3ο με υπότιλο: Ενας ρώσος καλόγερος).

"Ο Μάλερ μουσικοποίησε με την Συμφωνία του το ερώτημα από τους "Αδερφους Καραμαζώφ" , του Ντοστογιέφσκυ", είπε η Άλμα Μάλερ, αναφερόμενη στην φράση που παρέθεσα...

Κι αυτό γιατί το παραπάνω απόσπασμα για τον πόνο του ανθρώπου βρίσκει την έκφρασή του στην μεγαλειώδη "Τρίτη Συμφωνία" του Μάλερ, το πιο χαρούμενο από τα έργα του, όπου ο συνθέτης "οραματίζεται" το σύνολο της φύσης να στρέφεται προς το Θεό.
Μια συμφωνία που εστιάζει στα συναισθήματα...σε αυτά που προξενούν στον συνθέτη η δημιουργία του κόσμου, τα πλάσματα του Θεού και κυρίως η βαθιά και απέραντη αγάπη, όπως σκιαγραφείται στο θαυμάσιο τελευταίο μέρος, που το τιτλοφορεί: "Τι μού διηγείται η Αγάπη".

Τα λόγια του Γέροντα Ζωσιμά από το μυθιστόρημα οδηγούν στη θέωση μέσα από βαθύ οραματισμό και στοχασμό κι είναι που εμπνέουν στον Μάλερ το έκτο και τελευταίο μέρος της Συμφωνίας: "Τι μού διηγείται η Αγάπη".

"Αγαπάτε ολόκληρη τη Δημιουργία του Θεού, το σύμπαν ολάκερο, όπως κάθε ελάχιστο κόκκο άμμου. Αγαπάτε το κάθε φυλλαράκι, την κάθε ηλιαχτίδα του Θεού. Αγαπάτε τα ζώα, αγαπάτε τα φυτά, αγαπάτε το κάθε τι. Όποιος αγαπά το καθε τι, θα αντιληφθεί και το μυστήριο του Θεού στα πράγματα. Από τη στιγμή μάλιστα που θα το αντιληφθεί, θα το αναγνωρίζει πλέον καθημερινά, αδιάκοπα και τελικά θα αγαπήσει ολόκληρο τον κόσμο, με αμέριστη αγάπη που περιβάλλει τα πάντα"

(Ντοστογιέφκυ: "Αδερφοί Καραμαζώφ", σελ.429)

Ο ίδιος ο Μάλερ  γράφει σε επιστολή του στον φίλο του, Fritz Lohr:

(από: mahlerfoundation)

"Aγαπημένε, Φρίτς!
Το καλοκαίρι ολοκλήρωσα την Τρίτη Συμφωνία μου, ίσως την πιο ώριμη και πιο περίεργη σύνθεση που έχω μέχρι τώρα, δημιουργήσει.[...]Σού στέλνω τον τίτλο. Είναι σημαντικό για μένα να γνωρίζω την εντύπωση που προκαλεί κι αν  κατάφερα να βάλω τον αναγνώστη στο μονοπάτι το οποίο θέλω να συνταξιδέψουμε. Το "Τι μού διηγείται η Αγάπη" αποτελεί σύνοψη της αντίληψής μου για όλα τα πλάσματα, η οποία επίσης, δεν είναι δυνατό να μην εκτραπεί και σε βαθιά οδυνηρές παράπλευρες ατραπούς, που σταδιακά καταλήγουν σε μια μακαριότητα. Είναι η αγάπη για το Θεό, καθώς μόνο ως Αγάπη μπορεί να συλληφθεί".

Mahler: Symphony No 3, 6th mov / Jascha Horenstein, LSO:

Παλαιότερο κείμενο για τον Ντοστογιέφσκυ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

(Στη συγγραφή του άρθρου έχουν χρησιμοποιηθεί στοιχεία και από:
"Gustav Mahler, οραματιστής και δυνάστης", Κ.Φλώρος, μτφ:Ι.Φούλιας, εκδ.Νεφέλη, σελ260-262,
"Gustav Mahler: Memories and Letters", Alma Mahler, p.337)