Φαρινέλι: il ragazzo κι ο Θεός!

"Farinelli, portrait", Corrado Giaquinto

Καλό σας απόγευμα με "il ragazzo-το αγόρι", όπως ήταν γνωστός στην Ιταλία ο καστράτο, Φαρινέλλι.

"Aπαράμιλλη η μουσική που γράφτηκε για τους σπουδαίους καστράτους του 17ου αιώνα. [...]

Μουσική, που μπορεί να καλύπτει μια ευρύτατη γκάμα συναισθημάτων, που ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά προκλητική ερμηνευτικά. 

Οι καστράτοι είχαν αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνική ευκολία, ήταν σπουδαίοι ερμηνευτές, όμως όλη αυτή η σκληρότητα που περιέβαλλε τη ζωή τους...είναι πραγματικά σοκαριστική...ό,τι σκληρότερο σημάδεψε την Ιταλία του 17ου αιώνα. 

Για περισσότερα από 100 χρόνια στη Νάπολι περίπου 3.000-4.000 αγοράκια τον χρόνο υφίσταντο χειρουργικό ευνουχισμό στο όνομα της μουσικής. Μια επιχείρηση, τρομακτική. 

Οι περίφημοι καστράτοι, όπως ο Φαρινέλι υπήρξαν εξαιρετικά διάσημοι και πλούσιοι στην εποχή τους, κάτι σαν τα σημερινά είδωλα της ποπ", 

θα πει σε συνέντευξή της η Τσετσίλια Μπάρτολι για τους περίφημους καστράτους!


O όρος προέρχεται από το λατινικό "castrato=ευνουχισμένος" και είχε αποδοθεί στους άνδρες τραγουδιστές, που ως παιδιά είχαν υποστεί ευνουχισμό προκειμένου να μην αλλοιωθεί η φωνή τους και να διατηρήσει τους υψηλούς σε έκταση φθόγγους. Άνδρες, που είχαν θηλυκές φωνές, αποτέλεσμα ορμονών και  συγχρόνως με τη δύναμη των αρσενικών και τις αντίστοιχες δυνατότητες των πνευμόνων.

Στον διασημότερο ίσως καστράτο του 18ου αι. αναφερόμαστε απόψε, τον Κάρλο Μπρόσκι, κατά κόσμον Φαρινέλι, γεννημένο σαν σήμερα 24 Γενάρη του 1705 στην Απουλία.
Το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο "Farinelli" οφείλεται μάλλον  στους αδελφούς Farina, δύο πλούσιους και φιλόμουσους αδερφούς από τη Νάπολη, που  χρηματοδότησαν τις σπουδές του.

"Ήταν στη μικρή εκκλησία του χωριού του στην Άντρεα. ήταν οκτώ χρονών[...]Η παιδική χορωδία τραγουδούσε ένα ορατόριο του Χαίντελ.
"Ψάλλετε, παιδιά μου! Είναι η πιο ωραία προσευχή! Σάς πλησιάζει στο Θεό! Κάντε στον Κύριο προσφορά το τραγούδι σας! Η μουσική του δημιουργήθηκε για τις αγγελικές φωνές σας!"

Με τα μάτια υψωμένα προς τους θόλους ο μικρός Κάρλο Μπρόσκι αφηνόταν να τον κατακλύζει μια παράξενη γαλήνη, μυστικιστική σχεδόν. Ήταν φανερό πως το τραγούδι γι' αυτόν ήταν πραγματική απόλαυση. Το βλέμμα του έσμιγε μ' αυτό των Αγγέλων που γέμιζαν την εκκλησιά με τα αέρινα φτερά τους. Οι μελωδίες ανέβαιναν σαν θυμιάματα στην καρδιά του.[...] Η φωνή του μαγευτική, θεία, υπάκουε στο μάτι και το δάκτυλο αλάθητα, αψεγάδιαστα, χωρίς υποψία φάλτσου...Μετάξι...Σατέν...Βελούδο"

(Αντρέ Κορμιό: "Φαρινέλι", εκδ. Κλειδί-Οργ. Λιβάνη, μτφ: Ντίνα Σιδέρη, σελ. 21,22,67)

Ο Φαρινέλι ξεκίνησε ως μαθητής του Νίκολα Πόρπορα, και για τη φωνή του που ξεπερνούσε τις τρισήμιση οκτάβες λέγεται πως είχε θεραπευτικές ιδιότητες!
Αναφέρεται  δε, πως ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος ο Ε' που έπασχε από χρόνια κατάθλιψη, βρήκε τη θεραπεία µε τη µουσική του διάσηµου ευνούχου, που για δέκα ολόκληρα χρόνια, ώρες ατέλειωτες τραγουδούσε στον βασιλιά...

"Farinelli", Jacopo Amigoni 

Η φωνή του σχεδόν αγγελική, άγγιζε  απίστευτα φωνητικά ύψη, ισχυρή και διαυγής, αιθέρια, ανατριχιαστικά κρυστάλλινη, μαγική. Διακρίθηκε για την ακρίβεια της ερμηνείας και τις βαθιές φωνητικές φωτοσκιάσεις. Ο χερουβικός ήχος της φωνής του Φαρινέλλι λατρεύτηκε στην κυριολεξία, τόσο που μια συχνή επευφημία της εποχής του ήταν:  "Ο Θεός κι ο Φαρινέλι!"

Η φωνή του είχε ξεχωριστή ευλυγισία, συναρπαστική γλυκύτητα και ήταν ικανή  να περάσει χωρίς δυσκολία από τη γλύκα στην ορμή ή στην επιθετικότητα. O Πόρπορα έγραψε πολλές άριες για τον Φαρινέλι. Θα ακούσουμε την  υπέροχη "Alto Giove" από την όπερα του: "Polyphemus". Τραγουδιέται από τον Άκι ο οποίος ευχαριστεί το Δία που τον έκανε αθάνατο. Ένα cantabile με κομψότατα, λεπτά περάσματα, θαυμάσια  υπολογισμένα από το συνθέτη προκειμένου να αναδεικνύεται η ερμηνευτική και εκφραστική δεινότητα του Φαρινέλι. 

Ο "Πολύφημος" είναι η τελευταία όπερα του Πόρπορα , γραμμένη στα χρόνια του Λονδίνου. Ο συνθέτης προκειμένου να ανταγωνιστεί την Εταιρία του Χαίντελ στηρίχθηκε αποκλειστικά στη φωνητική ικανότητα του Φαρινέλι, τον οποίο είχε εκπαιδεύσει στην Ιταλία. Ο ρόλος του Άκι στην όπερα αποτελεί μια από τις  λαμπρότερες επιτυχίες της καριέρας  του Φαρινέλι  και  η άρια "Alto Giove" θεωρείται η πιο δημοφιλής άρια του Πόρπορα. 

Jacopo Αmigoni, Ritratto di Farinelli

Ο Ιταλός ζωγράφος Jacopo Amigoni  εργάστηκε στη Γερμανία, την Ιταλία και την Αγγλία, όπου γνώρισε και τον Φαρινέλι και μαγεύτηκε από το φωνητικό του μεγαλείο.
Όπως ο διάσημος καστράτο, έτσι κι ο Αμιγκόνι ήρθε στην Ισπανία, στην Αυλή του Φερδινάνδου.

Απεικόνισε πολλές φορές τον αγαπημένο του τραγουδιστή, όπως σε αυτόν τον πίνακα που φιλοτεχνεί καθιστό τον Φαρινέλι ανάμεσα σε φτερωτούς αγγέλους δίπλα στη μούσα της Μουσικής, Ευτέρπη, που τον  στεφανώνει με δάφνινο στεφάνι. Πίσω του ένας άγγελος με δύο τρομπέτες εκπροσωπεί τη Φήμη. 

Με το γαλήνιο τοπίο ο ζωγράφος ήθελε να αποτυπώσει τη γαλήνη που έφερε με τη φωνή του ο Φαρινέλι μετά την καταιγίδα στην πολιτιστική ζωή  στην Αγγλία. 

Από την ταινία για τη ζωή του, του  Gérard Corbiau, βλέπουμε τη σκηνή και ακούμε την αγαπημένη άρια "Lascia Ch'io Pianga" από την όπερα "Ρινάλντο" του Χαίντελ.

Στην ταινία για να αναδημιουργηθεί όσο πιστότερα γίνεται η φωνή του καστράτο συγχωνεύθηκαν ψηφιακά οι φωνες της κολορατούρα σοπράνο  Ewa Godlewska και του κοντρατενόρου Derek Lee Ragin.

Να θυμίσουμε πως η  μελωδία της άριας  της Αλμιρίνης "Lascia Ch'io Pianga-Άσε να θρηνήσω" είναι ένα πραγματικό διαμάντι του έργου του Χαίντελ και πριν τον Rinaldo εμφανίζεται στο ίδιο τέμπο αλλά με διαφορετικό κείμενο, στο ορατόριο της νεανικής περιόδου του συνθέτη :

"Ο θρίαμβος του χρόνου και της αλήθειας" με τίτλο : "Lascia la spina".

Το ακούμε  σε ερμηνεία της Cecilia Bartoli:

Η αρχική μορφή της μελωδίας ήταν το ορχηστρικό "Asian dance" από την όπερα Αlmira, που συνέθεσε ο Χαίντελ σε ηλικία 19 χρονών (το θέμα από το 0:55-2:10)

Σχετικά με τo πρώτο ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ, πρόκειται για ένα πορτραίτο του διάσημου ευνούχου, φιλοτεχνημένο από τον Corrado Giaquinto.
Ο ζωγράφος εμφανίζει τον Φαρινέλι με την κάπα του τάγματος της Καλατράβα (διακρίνεται το έμβλημα με τον  Σταυρό και τον Κρίνο), καθώς το 1750 και μετά την αποκατάσταση της υγείας του ισπανού βασιλιά Φερδινάνδου με την συνδρομή του καστράτο, ο Φαρινέλι χρίστηκε ιππότης του τάγματος.
Ο τραγουδιστής αγγίζει μια παρτιτούρα πάνω στο τσέμπαλο ενώ στο βάθος διακρίνονται τα οβάλ πορτρέτα του βασιλιά, της βασίλισσας και δεξιά ο ζωγράφος-δημιουργός του έργου.
Το πορτρέτο αποτελεί μέρος της πλούσιας συλλογής του Φαρινέλι, που διακοσμούσε τη βίλα του στην Μπολόνια και σήμερα εκτίθεται στην Πινακοθήκη της πόλης.