Carl Orff: Θρίαμβοι της Αφροδίτης...

Carl Orff

[Στη μνήμη του Καρλ Ορφ, που πέθανε σαν σήμερα 29 Μαρτίου 1982 στο Μόναχο σε ηλικία 86 ετών]


Η πιο αντιπροσωπευτική σύνθεση του Καρλ Ορφ είναι τα "Κάρμινα Μπουράνα", μια καντάτα μέρος ενός τρίπτυχου υπό τον τίτλο "Trionfi-Θρίαμβοι"* που συμπληρώνεται με τα "Κάτουλλι Κάρμινα" και το "Θρίαμβο της Αφροδίτης".

Bασισμένα σε λατινικό κείμενο, και τα τρία συνοψίζουν το θρίαμβο της ανθρώπινης ψυχής, των επιθυμιών και του πνεύματος.


(*Με τον τίτλο "Θρίαμβοι", ο Ορφ παραπέμπει στην ομώνυμη θριαμβική τελετή-γιορτή, ένα είδος πομπής, για να τιμηθούν οι νικητές).


Προτείνω σήμερα να επικεντρωθούμε στο τρίτο μέρος της τριλογίας -που ακούμε σπάνια-  τον γεμάτο ευφορία αρχαιοελληνικό "Θρίαμβο της Αφροδίτης", που ο Ορφ συνέθεσε το 1951.

Είναι η τελευταία καντάτα του μουσικού τρίπτυχου, για το κείμενο του οποίου ο Ορφ βασίστηκε σε επιθαλάμια (ύμνοι και τραγούδια του γάμου που εκτελούνταν μπροστά στον νυφικό θάλαμο, απ’ όπου και η ονομασία) από τη Σαπφώ, τον Κάτουλλο, τον Αλκαίο και τον Ευριπίδη διαμορφώνοντας το σκηνικό μιας αρχαίας, γαμήλιας τελετής που κορυφώνεται με την εμφάνιση της Αφροδίτης  και το χορικό προς τιμήν της θεάς της ομορφιάς και του έρωτα, σε κείμενο από τον "Ιππόλυτο" του Ευριπίδη!


Ο "Θρίαμβος της Αφροδίτης" είναι σε μια παντελώς διαφορετική γραφή απο τα άλλα δυο μέρη της τριλογίας, με πολυσύνθετα χορικά, δυνατά σολιστικά μέρη, έντονα εκφραστικά στοιχεία και πολυδαίδαλη ενορχήστρωση.
Το αξιοσημείωτο με το "θρίαμβο της Αφροδίτης" είναι το πόσο σύγχρονο ακούγεται.  Δομημένο σε μικρά επαναλαμβανόμενα μοτίβα παρουσιάζει έντονο ρυθμικό ενδιαφέρον, καθώς ο Ορφ -όπως γνωρίζουμε- πίστευε και δίδαξε στο μουσικοπαιδαγωγικό σύστημά του τη δύναμη του ρυθμού, που ενώνει γλώσσα μουσική και κίνηση.

Το έργο δομείται σε επτά μέρη:

"Nεόνυμφοι στο βωμό του Υμέναιου"
Βritish Museum

I: Αντίφωνο των παρθένων
II: Γαμήλια γιορτή και άφιξη των νεονύμφων
III: Νύφη και γαμπρός
IV: Επίκληση στον Υμέναιο*
V: Παιχνίδια και γαμήλια τραγούδια στη νυφική κλήνη
VI: Τραγούδι νεονύμφων
VII: Εμφάνιση της Αφροδίτης


[*Ο Υμέναιος ήταν αρχαία θεότητα που προστάτευε τον θεσμό του γάμου]



Επιλέγω να ακούσoυμε δύο από τα επτά μέρη της καντάτας.

Το IV: "Επίκληση στον Υμέναιο", σύνθεση απλής αρμονικής γλώσσας, αλλά πυκνής γραφής  με εντυπωσιακό το στοιχείο της "ερώτησης-απάντησης - call-and-response" ανάμεσα σε σολίστες και χορωδία

και

το VII: "Εμφάνιση της Αφροδίτης", ένα σπινθηροβόλο χορωδιακό εγκώμιο στην Αφροδίτη με χαρακτηριστικές τις τολμηρές ρυθμικές συγκοπές.

Η μουσική του Ορφ, επιβλητική, με ύφος επικό και παλμό, απαιτεί συντονισμό όλων των μουσικών δυνάμεων προκειμένου να είναι άμεση κι εκφραστική.
Η χορωδία κυριαρχεί, αλλά και τα πομπώδη χάλκινα και τα αστραποβόλα κρουστά δονούν και ανατάσσουν μ'ένα τρόπο, που θυμίζει πως μουσική είναι ηθικός κανόνας που απογειώνει τη φαντασία, δίνει φτερά στη σκέψη και ψυχή στο σύμπαν!

Carl Orff: Trionfo di Afrodite, IV: "Επίκληση στον Υμέναιο":

Carl Orff: Trionfo di Afrodite, VII: "Εμφάνιση της Αφροδίτης":

"Τα πάντα Έρως χρυσόφωτος

μαγεύει και τ' αποτρελαίνει!

Τ' αγρίμια των βουνών, τα ζωντανά

της θάλασσας κι όσα η στεριά

τα θρέφει και το μάτι του Ήλιου

τ' αψηλοβλέπει ολόφλογο 

και τους ανθρώπους! Σ' όλα εσύ

μονοκρατόρισσα, Αφροδίτη!"