"Ηλέκτρα", Ούγκο φον Χόφμανσταλ-Ρίχαρντ Στράους

"Ένα πλάσμα σωστό μικρό αγρίμι, τραυματισμένο, με λόγια άσφαιρα,
που αντικαθιστούν τις πράξεις· και μια γυναίκα σε ρόλο άντρα
που συναντήθηκε με το εσωτερικό της χάος και άλλαξε πολύ.
Και ύστερα, ένα ακόμη κορίτσι που ζει μέσα στις ενοχές, επειδή δεν μπορεί.
Και ανάμεσα στις τρεις αυτές γυναίκες, εκείνος -γιος και αδελφός- που κουβαλά τη διεστραμμένη ενοχή πως πρέπει να δολοφονήσει για χάρη ενός πατέρα "πεθαμένου και θαμμένου σε ξένο τόπο, σκοτωμένου και πατημένου απ’ τα’ άλογά του!", που ποτέ όμως δεν γνώρισε. 

Και όλοι αυτοί, μια οικογένεια που "πρέπει να μιλήσουν με τους ανθρώπους". 

("Ηλέκτρα", Χούγκο φον Χόφμανσταλ)

Ο συγγραφέας, ποιητής, δραματουργός, δοκιμιογράφος, Χούγκο φον Χόφμανσταλ γεννήθηκε σαν σήμερα 1 Φεβρουαρίου  1874 στη Βιέννη από κι έλαβε από πολύ νωρίς μια βαθιά ανθρωπιστική παιδεία. Από τα μαθητικά του χρόνια έγινε γρήγορα δεκτός από την ομάδα συγγραφέων της "Νέας Βιέννης". Στη συνέχεια σπούδασε νομικά και Ρομανική Φιλολογία, που όμως εγκατέλειψε για να στραφεί εξολοκλήρου στη λογοτεχνία.

Στο παραπάνω απόσπασμα από το έργο του "Ηλέκτρα", αναπλάθοντας την ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, ο Χόφμανσταλ μετατρέπει το αρχαίο δράμα από αντικείμενο μορφωτικού ενδιαφέροντος σε αντικείμενο συγκίνησης.
Το έργο ανέβηκε το 1903 στο Bερολίνο, και  ενθουσίασε τον Ρίχαρντ Στράους, που θα χρησιμοποιήσει σαν λιμπρέτο λίγα χρόνια αργότερα στην όπερά του "Ηλέκτρα".

Μια μονόπρακτη όπερα, σαν μια σπουδή πάνω στην ψυχική διαταραχή και την εμμονή της Ηλέκτρας (επίδραση από τις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόιντ) για εκδίκηση του φόνου του Αγαμέμνονα και στα συναισθήματα και την ψυχολογία της καθώς συνομιλεί με τα υπόλοιπα πρόσωπα της τραγωδίας, την αδελφή της Χρυσοθέμιδα, τον αδελφό της Ορέστη και τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα.

Το έργο ανήκει στο είδος Literaturoper, δηλαδή όπερα που βασίζεται σε λογοτεχνικό κείμενο.
Το ποιητικό κείμενο του Χούγκο φον Χόφμανσταλ έχει αυτόνομη λογοτεχνική αξία και μπορεί να εκτιμηθεί για τις αρετές της γραφής του, ενώ ταυτόχρονα διαθέτει χαρακτηριστικά που υπηρετούν τους σκοπούς της λυρικής τέχνης, καθώς μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την όπερα χωρίς να καταλαβαίνει λέξη.

Η Ηλέκτρα κατέχει εξέχοντα ρόλο στο δράμα των Ατρειδών. Βρίσκεται στο κέντρο του κυκλώνα των παθών και της εξουσίας, μια γυναίκα που κληρονομεί τις αμαρτίες των γονέων της, και συγχρόνως φορτώνεται με το βάρος της εκδίκησης. Πόσο δυνατά τα συναισθήματα! Προσηλωμένη στο πατριαρχικό σύμβολο, αρρωστημένα συναισθηματική, ακροβατεί ανάμεσα στη λατρεία για τον πατέρα και το μίσος για τη μάνα. 'Ηρωίδα, με μια ιδιαιτερότητα στην  ψυχολογία της.
Ο Στράους επινοώντας τον όρο: "ψυχολογική πολυφωνία" αποδίδει τις συναισθηματικές μεταπτώσεις της, στηριζόμενος  στην τιτάνια ηχοχρωματική δύναμη της ορχήστρας, στοιχείο που θυμίζει πολύ Βαγκνερικές τεχνικές.

Η "Ηλέκτρα" χαρακτηρίζεται ως μια από τις σημαντικότερες αλλά ταυτόχρονα και πιο απαιτητικές όπερες του 20ού αιώνα, καθώς η ιδιαίτερα σύνθετη παρτιτούρα, στην οποία ο Στράους ωθεί την εξπρεσιονιστική έκφραση στα άκρα και αγγίζει τα όρια της τονικότητας, προβλέπει περίπου 110 μουσικά όργανα!


Μετά την "Ηλέκτρα", οι Χοφμάνσταλ και Στράους ανέπτυξαν μία μόνιμη και πολύ γόνιμη συνεργασία. 

Richard Strauss:"ELECTRA", Elektra's Monologue-Inge Borkh/Δ. Μητρόπουλος:

Η τελική σκηνή της όπερας με το θάνατο της Ηλέκτρας από μια συγκλονιστική, Lyonie Rysanek:

Παλαιότερο κείμενο για το λιμπρέτο του Χόφμανσταλ στον "Ιππότη με το ρόδο" μπορείτε να διαβάσετε εδώ..

 

[Πηγές:  Richard-Strauss-Institut, lifo.gr, nationalopera.gr, interlude.hk, abebooks.co.uk]