"Χέγκελ - Μπετόβεν: με επίκεντρο τη σχέση της αλλαγής"

"Για τον Έγελο χαρακτηριστικό της μουσικής είναι ότι δίνει μορφή στο αίσθημα ως αίσθημα, ότι κατορθώνει να αποτυπώσει εξωτερικά την ίδια την εσωτερικότητά μας... [...]

Με το μουσικό μέτρο και απελευθέρωση της μελωδίας η τάξη δεν εξαφανίζεται, αλλά μετατίθεται.

Η μελωδία ως θεματική oφείλει να δεσπόζει αυτoτελής και αυτάρκης εξουδετερώνοντας την αυθαίρετη ελευθερία της μουσικής φαντασίας. Ρυθμός και Αρμονία στη μουσική Εγελιανή αισθητική απoτελούν τους ουσιώδεις προσδιορισμούς τoυ διαμoρφωμένου ηχητικού υλικού. 

Η σαφής ρυθμική και τονική οργάνωση είναι τα στοιχεία της κυριαρχίας του πνεύματος, τo σταθερό τoυ μoυσικού γίγνεσθαι που πρέπει να του προσδώσει την αναγνωρίσιμη ταυτότητά του".

("Έγελος-Η αισθητική της Μουσικής", μτφ. Μ. Τσέτσος)

Ιδιαίτερη η φιλοσοφική σκέψη και προσέγγιση στο θέμα της αισθητικής της Μουσικής του τιμώμενου σήμερα Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ (γεννήθηκε στην Στουτγκάρδη στις 27 Αυγούστου 1770), ενός φιλοσόφου που επηρέασε βαθιά τη δυτική φιλοσοφία και έγινε γνωστός για τη διαλεκτική θεωρία του.

Ο Χέγκελ είχε μια εκτενή γνώση και καλή κατανόηση πολλών από τα μεγάλα έργα τέχνης.
Ανήσυχος νους, το ενδιαφέρον του Χέγκελ ευρύ σε κάθε μορφή τέχνης, δεν περιορίστηκε στις αναφορές της Δυτικής μόνο Τέχνης... Διάβασε μεταφράσεις  ινδικής και περσικής ποίησης και μελέτησε στο Βερολινο τα Αιγυπτιακά γλυπτά εκθέματα.
Ταξίδεψε επίσης αρκετά. Έτσι, είδε  τη "Παναγία του Αγίου Σίξτου" του Ραφαήλ στην Πινακοθήκη της Δρέσδης, τη "Νυχτερινή περίπολο" του Ρεμπραντ στο Άμστερνταμ, ενώ στη Γανδη θαυμασε το εξαιρετικά φιλοτεχνημένο, με έντονα λαμπερά χρώματα και εξαιρετικές λεπτομέρειες μνημειωδες "Πολύπτυχο με τον   Αμνό του Θεού"  του Γιαν βαν Άικ....
Γνώριζε επίσης πολύ καλά το δράμα και την ποίηση του Γκαίτε, διαπιστώνοντας -αρκετές κοινές τους αναφορές.

Είχε αδυναμία στο θέατρο και την όπερα. 

Από συνθέτες της εποχής του συνδέθηκε με τον Φέλιξ Μέντελσον, ο οποίος εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου το 1827 για να παρακολουθήσει τις διαλέξεις του "Περί Αισθητικής" και να εντρυφήσει στην Εγελιανή φιλοσοφία της Τέχνης.
Eκείνη την εποχή ο Φέλιξ δούλευε πάνω στα "Πάθη κατά Ματθαίον" του Μπαχ κι όταν λίγο αργότερα το 1829 τα αναβίωσε στη μεγαλειώδη συναυλία του, ήταν φυσικά παρών και ο καθηγητής του, Χέγκελ.

Ο μέγας φιλόσοφος είχε γνωριστεί κάποια χρόνια νωρίτερα με την κορυφαία υψίφωνο Άννα Μίλντερ-Χάουπτμαν. Την παρακολούθησε στη Βιέννη το 1814, στην πρώτη παράσταση της όπερας του Μπετόβεν "Φιντέλιο"(μετά τις αναθεωρήσεις), που υποδύθηκε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Λεωνόρας.

O Xέγκελ παρακολουθεί την είσοδο
του Ναπολέοντα στην Ιένα το 1806

Προσωπική μου εκτίμηση είναι πως οι απόψεις και οι θέσεις του Χέγκελ είναι πολύ κοντά στη μουσική του Μπετόβεν, μουσική που ανταποκρίνεται στα λογικά του μοντέλα..., συνθέτης με τον οποίο γεννήθηκαν και την ίδια χρονιά, το 1770.
Mια εκτίμηση που απορρέει κι από αναγνώσεις μελετών του Αντόρνο ο οποίος σημειώνει πως  η μουσική του Μπετόβεν εξέφρασε τις ίδιες εμπειρίες που ενέπνευσαν την ιδέα του Χέγκελ για το οικουμενικό πνεύμα.
Και οι δυο έθεσαν  στο επίκεντρο τη "σχέση της αλλαγής", ο ένας στη φιλοσοφική σκέψη και ο άλλος στη μουσική έκφραση.
Κοινό τους σημείο ο Ναπολέων, (Εγελιανός και Μπετοβενικός ήρωας) και η Γαλλική Επανάσταση, μία στιγμή-κλειδί της Ιστορίας...



Η Μπετοβενική όπερα "Φιντέλιο" της οποίας, όπως είδαμε παραπάνω, την πρεμιέρα στο Βερολίνο παρακολούθησε ο Χέγκελ,  είναι έργο που αναδεικνύει τις αρχές και τα οράματα του Διαφωτισμού και διακρίνεται για τον  φιλελεύθερο, πολιτικό χαρακτήρα του.



Θα ακούσουμε το περίφημο Ντουέτο Λεωνόρας-Φλορεστάν από τη 2η Πράξη: "O namenlose Freude- Ω, τι απέραντη ευτυχία!"

Beethoven: "Fidelio- Duet: O namenlose Freude" , Christa Ludwig - James King