Νότες, Μύθοι και Ελπίδα: Ένα βιβλικό επεισόδιο γίνεται έμπνευση για την πρώτη μπαλετική σύνθεση του Ρ. Στράους...

Ο Ιωσήφ και η γυναίκα του Πετεφρή, Γκουερτσίνο, Πινακοθήκη Ουάσινγκτον

"Ο δε Ιωσήφ οδηγήθηκε κάτω στην Αίγυπτο και κάποιος Αιγύπτιος που ονομαζόταν Πετεφρής, αυλικός του Φαραώ, τον αγόρασε από τους Ισμαηλίτες που τον είχαν φέρει εκεί..."

(Γένεση, 39)

Έτσι ξεκινά η ιστορία του Ιωσήφ, γιου του Ιακώβ, που τα αδέρφια του τον πούλησαν σε εμπόρους κι έτσι έφτασε στην Αίγυπτο..., όπως διαβάζουμε στο βιβλίο της Γένεσης της Π.Διαθήκης.
Λίγο έως πολύ είναι γνωστή η μετέπειτα ιστορία του με την εύστοχη ερμηνεία στα όνειρα του Φαραώ, που τού χάρισαν την ελευθερία του και την κοινωνική καταξίωσή του.

Εμείς, επικεντρωνόμαστε σε ένα επεισόδιο στο σπίτι του Πετεφρή..
Καλός και τίμιος ο Ιωσήφ κέρδισε την εύνοια και την εμπιστοσύνη του αφεντικού του. Όμως, καθώς ήταν νέος και όμορφος κέντρισε ερωτικά τη γυναίκα του Πετεφρή. Ο Ιωσήφ, δεν υπάκουσε στις ερωτικές διαθέσεις της, αυτή τον συκοφάντησε κι ο Πετεφρής οργισμένος διέταξε να τον βάλουν στη φυλακή...

Μνημονεύουμε αυτή τη Βιβλική ιστορία, καθώς αποτελεί πυρήνα μιας μπαλετικής Σουίτας του Ρίχαρντ Στράους, που έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 14 Μαΐου 1914, στην όπερα του Παρισιού.

Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη σύνθεση για μπαλέτο του Στράους, σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Ούγκο Χοφμάνσταλ και συνετέθη κατά παραγγελία του Ντιάγκιλεφ.

Παρόλο που στη Βίβλο δεν υπάρχουν μεγάλες λεπτομέρειες για το επεισόδιο, συνθέτης και λιμπρετίστας μυθοπλαστικά αναδημιουργούν μια πληρέστατη ιστορία, στην οποία ο Στράους -αν και αθεϊστής- φωτίζει το πορτραίτο του Ιωσήφ, υπογραμμίζοντας την αθωότητα και αγνότητά του και μεταφέροντας ευρηματικά την οραματιστική πνευματικότητα που τον κατευθύνει.
Παρότι πολλά από τα στοιχεία παραπέμπουν στην "Σαλώμη" του, οι Βαγκνερικές επιρροές είναι εμφανείς στη μουσική του Στράους, με συμβολικά leitmotifs να ενισχύουν την ψυχολογική ανάπτυξη των προσώπων της ιστορίας.

Χορογραφικά, αποτελεί κράμα παντομιμικού μπαλέτου με μια μορφή πρωτόγονου τελετουργικού χορού, με συγκεκριμένα βήματα και άλματα, ιδιαίτερου ύφους, όπως το pas de deux μεταξύ Ιωσήφ και γυναίκας.

Η σύνθεση διακρίνεται για τον ενορχηστρωτικό πλούτο, τις ευφυείς αρμονίες, τα μελωδικά μοτίβα και την διαχείριση της δυναμικής. Χαρακτηριστικά είναι τα σημεία που αναγγέλλονται οι είσοδοι των πρωταγωνιστών από τρομπέτες, τρομπόνια, κύμβαλα και πληθώρα κρουστών.

Πληροφοριακά να αναφέρουμε πως το μπαλέτο ολοκληρώνεται με την γυναίκα του Πετεφρή να παρακολουθεί ατάραχη την προετοιμασία για τα βασανιστήρια του Ιωσήφ...Οι κινήσεις, οι φιγούρες και οι μορφασμοί της αποτελούν κράμα εκδίκησης- μίσους κι έρχονται σε αντίθεση με την ήρεμη συμπεριφορά του Ιωσήφ, όταν ξαφνικά διατρέχει τη σκηνή μια λευκή ακτίνα φωτός. Ενας αρχάγγελος κατεβαίνει εξ ουρανού. Λύνει τον αλυσοδεμένο Ιωσήφ και τον οδηγεί μακριά. Η γυναίκα του Πετεφρή ντροπιασμένη αυτοστραγγαλίζεται με τα μαργαριτάρια της.

Σχετικά με τα δυο εικαστικά:

Το διπλανό χαρακτικό είναι του Ρέμπραντ, και η παραπάνω ελαιογραφία του Γκουερτσίνο.

Και οι δυο καλλιτέχνες επικεντρώνονται στη δραματική παρουσίαση της στιγμής που η σύζυγος του Πετεφρή αρπάζει τον Ιωσήφ και προσπαθεί να τον κάνει να ενδώσει στις ερωτικές της ορέξεις.
Ο ενάρετος νεαρός στρέφει το πρόσωπό του να μη βλέπει το γυμνό σώμα της γυναίκας, με τους καλλιτέχνες να αποτυπώνουν στο έπακρο τα ανθρώπινα συναισθήματα, το ξάφνιασμα του άνδρα, την αγωνία και την προσπάθειά του να φανεί εγκρατής από τη μια και την απόγνωση κι αισχύνη της γυναίκας του Πετεφρή από την άλλη...
Μοναδικό το λεπτό παιχνίδισμα φωτός στο πρόσωπο της σαγηνευτικής γυναίκας!
Οι καλλιτέχνες αριστοτεχνικά και εύγλωττα αποδίδουν την ερωτική ομορφιά και επιθυμία που μετουσιώνονται σε προδοσία και κακία...

Θα ακούσουμε τη σύντομη συμφωνική σουίτα του μπαλέτου, που τιτλοφορείται:

Richard Strauss: Symphonic Fragment Josephs-Legende, / Rudolf Kempe